Dag van de Coöperatie 2022

Keynote 'Collectieve kracht versus individuele macht? Samenwerken onder coöperaties zonder zorgen'

Prof. Tine De Moor breekt meteen het ijs met een grapje over haar onbewuste kledingkeuze; ze draagt een jasje met zebraprint en we zitten in de, jawel, Zebrastraat. Ze start met de uitleg wat burgercollectieven (waaronder coöperaties vallen) precies zijn en hoe ze ontstaan. Er is van alle kanten, interen en extern, impact op zo een organisatie. Uiteindelijk wil je komen tot een organisatie in balans die veerkrachtig is. Nut, sociale gelijkwaardigheid en efficiëntie zijn daarbij overlappende mechanismen. Daarachter zitten waarden – wederkerigheid, solidariteit en toereikendheid – en die benoemen is belangrijk coöperaties

Daarna neemt ze ons mee door de ontstaansreden, de gelijkenissen en verschillen van burgercollectieven. Ze heeft het over schalingscapaciteit en de kansen en uitdagingen van ledengroei. Als historica van opleiding neemt Tine De Moor ons ook mee door de geschiedenis. Van de eerste golf burgercollectieven in de late Middeleeuwen met de gilden over de tweede golf met onder meer kredietcoöperaties in het Engeland van de twintigste eeuw tot de derde golf vandaag. Elke golf kenmerkt zich door een bepaalde schalingsstrategie; splitsen en specialiseren in het begin, fuseren bij de tweede golf. Vandaag ontstaan burgercollectieven eerder op polycentrische wijze, een netwerkstrategie die een slimme combinatie maakt van de twee andere. En zoals dat gaat met geschiedenis, kunnen we een aantal interessante lessen trekken voor de toekomst van coöperaties.

Facilitator Margot vat de keynote van De Moor aan het einde perfect samen: “Een historisch maar actueel perspectief: samenwerking loont.” En laat dat nu net het thema van de Dag van de Coöperatie zijn, ‘Samen kan je meer’.

Tijdens de Dag van de Coöperatie vertelde Tine De Moor over CollectieveKracht.eu, het Nederlandse kennisplatform voor burgercollectieven. Het platform verbindt en helpt burgercollectieven uit alle sectoren - van energie tot wonen, van zorg tot voedsel - om zich veerkrachtig te ontwikkelen en obstakels samen te overwinnen. Ook burgercollectieven/coöperaties uit Vlaanderen kunnen zich aanmelden bij CollectieveKracht na het doorlopen van een zelfscan, al bieden ze voorlopig nog geen specifieke diensten aan voor Vlaamse organisaties. Let op: de vraag naar de postcode gaat uit van een Nederlands formaat. Voeg daarom bij een Belgische vestiging de letters BE toe achter de 4 cijfers van de postcode. Wetenschappers en financiers die zich met burgercollectieven bezighouden kunnen zich via deze link voor het Sciencelab en Financelab CollectieveKracht aanmelden. Zij vullen hiertoe een survey in. 

Prof. Tine De Moor is hoogleraar Social Enterprise & Institutions for Collective Action aan Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. Als wetenschapper staat ze bij voorkeur midden in de maatschappij en gaat ze de dialoog aan met burgers, overheden en ondernemingen. Haar onderzoek richt zich onder meer op burgercollectieven, zie daarvoor ook CollectieveKracht.eu en www.collective-action.info.
 

Lezing ‘Ontdek de kracht van Sociocratie 3.0’ 

Kort verslag:

“Sociocratie brengt liefde en wijsheid in organisaties,” zo begint Dette Van Zeeland. Het gaat om vertragen, luisteren, het niet-weten toelaten en nog veel meer. 
Sociocratie werkt met mandaten, rollen en consent besluitvorming. De rolhouder heeft mandaat om een voorstel uit te werken, dat hij nadien voorlegt aan de groep (in plaats van een beslissing toelicht). De groep wordt uitgenodigd om bezwaren in te brengen en weerstand wordt gezien als ‘wijsheid die nog geen constructieve vorm heeft gekregen.’
Ook wendbaarheid en experimenteren is belangrijk in sociocratie: “wat is goed genoeg voor nu en veilig genoeg om te proberen?”
Sociocratie is een laagdrempelige, hands-on methode. Alle methodieken en routines staan beschreven (www.sociocracy30.org) en je kan er zo mee aan de slag. Je hoeft niet persé meteen alles toe te passen, je kiest wat voor jouw organisatie past.
Dette is er van overtuigd dat heel wat coöperaties, commons en gemeenschappen hier veel waarde zullen in vinden.

Als transformatiecoach inspireert en begeleidt Dette Van Zeeland organisaties en gemeenschappen om op een bewustere en effectievere manier samen te werken, vanuit gelijkwaardigheid en eigenaarschap. Ze helpt organisaties de collectieve wijsheid aan te boren, een cultuur van vertrouwen te omarmen en een structuur te scheppen die helderheid biedt en zelfsturing uitnodigt.

Workshop ‘Vitale Coalities’ 

Kort verslag:

Lies Lambert, vennoot en doorbraakarchitect bij Tweeperenboom, nam ons mee in de wereld van ‘vitale coalities’. De complexe problemen van onze tijd vragen om ‘stretched coalitions’: samenwerkingen tussen erg verschillende partijen die elk een stuk van de oplossing aanreiken. 

Opdat deze multi-stakeholder partnerschappen succesvol zijn, moet er gewerkt worden aan een gedeelde strategie, werkwijze en cultuur, en dat zowel op individueel niveau als op niveau van de organisatie. Breder kijken dan enkel naar wat zuiver gedeelde belangen zijn, kan de handelingsruimte vergroten. Om dat te kunnen doen, is het belangrijk om transparant te zijn over de eigen doelen en om goed te luisteren naar de belangen van de ander. Zo overstijg je assumpties over de intentie van de ander en laat je wederzijds begrip groeien. 

Op het einde stonden we nog even stil bij de vijf vaardigheden die vitale coalities nodig hebben: omgaan met onzekerheid, in- en uitzoomen, omgaan met verschil, een lerende houding en een kwalitatieve dialoog kunnen voeren. 

Lies Lambert is vennoot en doorbraakarchitect bij Tweeperenboom, een coöperatie die doorbraken creëert in complexe maatschappelijke uitdagingen. Ze heeft ervaring in en met verschillende vitale coalities. Bij Tweeperenboom ontwierp en begeleidt ze het leertraject Vitale Coalities. 

Samenwerken in de praktijk, hoe doen coöperaties dat?

Coopdag 2022 maakte ruimte voor eerlijke verhalen en ervaringen uit de praktijk. Die zijn écht, ze inspireren en doen ons leren van elkaars successen en uitdagingen. Koen Wynants van Commons Lab organiseerde twee praktijktafels. Daar vertelden de oprichters van RICO (coöperatieve buurtwinkel in Deurne) en Talea / De Winning / KarWij (sociale tewerkstelling, groendienst en bedrijfstuinen, duurzame lokale bistro’s en nog veel meer) hun verhaal.

Hoe ga je een samenwerking aan op lange termijn? Wat kan je zelf doen als de markt faalt? Hoe betrek je partners op een duurzame en evenwaardige manier bij je initiatief? Waar zitten de grenzen van het (financiële) engagement van een lokale overheid? Waarin schuilen de voor- en nadelen van A, B, C of zelfs D-aandelen? Is het een meerwaarde om in een multistakeholdercoöperatie ook nog burgeraandelen uit te geven? Als je coöperatief initiatief succesvol blijkt, kan je dat dan zomaar kopiëren of opschalen? En in hoeverre behoud je dan de centrale controle of laat je los?

Tal van vragen wierpen dankzij de ongedwongen aanpak zichzelf op tijdens de praktijktafels. Ze kregen geen eenduidig en hapklaar antwoord, maar boden iets veel waardevollers: stof tot nadenken, uitwisselen en introspectie over je eigen coöperatie en visie. De praktijktafels waren uitermate leerrijk. En uiteraard veel te kort.

Samenwerking per coöperatiemodel

De ene coöperatie is de andere niet. De intensiteit en manier van samenwerken in een coöperatie kan heel verschillend zijn.  Het doel, de drijfveer en dynamiek van de coöperatie wordt ook in belangrijke mate bepaald door wie de coöperanten zijn: zijn dat burgers, consumenten, leveranciers, B2B-klanten of verschillende stakeholders tegelijk? Het kan een groot verschil betekenen voor de specifieke vraagstukken en aandachtspunten binnen de coöperatie. 

Hannes Hollebecq, adviseur coöperatief ondernemen bij Cera, vertrok in deze sessie vanuit zijn ervaring dat veel mensen in coöperaties vaak lange en goede discussies voeren over de missie, de gemeenschappelijke behoeften, kortom de ambitie van de coöperatie. Maar er wordt vaak minder bij stilgestaan dat de belangen van de coöperanten onderling ook heel verschillend kunnen zijn.
En het zijn net vaak die verschillen die de verklaring vormen voor bepaalde vraagstukken en spanningen binnen de coöperatie. En het is ook de reden waarom het type coöperatie al diverse en specifieke aandachtspunten in de samenwerking binnen een coöperatie blootlegt, die Hannes in zijn presentatie verder uitwerkte. Vandaar de warme oproep om over die belangen een echte dialoog tussen de coöperanten te voeren. In de trajecten die Hannes begeleidt, is dit een belangrijk aandachtspunt en dit werd geïllustreerd door de getuigenis van Tijs Boelen.

Tijs Boelen is oprichter en bestuurder van De Groentelaar, een werkerscoöperatie van bioboeren met de ambitie om een multistakeholdercoöperatie te worden.  Hij is ook oprichter van Lokaal Halle, een winkel en multistakeholdercoöperatie. Hij legde de nadruk op het stap-voor-stap karakter die het oprichten van een coöperatie kan en mag hebben. Zowel de Groentelaar als het Granennetwerk Pajottenland ontwikkelen zich als een sterk en verbindend samenwerkingsverband, maar enkel bioboerderij de Groentelaar voelde zich al klaar voor de stap in de richting van een werkerscoöperatie. Niet veel later kwamen ook de eerste, door enthousiasme gedreven, B-aandeelhouders erbij.
Tijs heeft als leverancier van enkele Brusselse coöperatieve winkels, BlOUM en BEEScoop, en als medeoprichter van Lokaal Halle ondertussen al wat ervaring met verschillende coöperaties. Hij bevestigde dat elk type coöperatie andere dynamieken en aandachtspunten met zich meebrengt. De winkels zijn consumenten- of multi-stakeholdercoöperaties. Ook daar geeft hij aan dat een consumentencoöperatie intern een dynamiek kan genereren die de kansen op een ‘multistakeholders’-identiteit vergroot.
Zijn boodschap: laat je structuur organisch meegroeien met je coöperatie. De opstartfase is sowieso moeilijk, dus maak je structuur niet te complex bij aanvang. En naarmate je initiatief zich verder ontwikkelt, kan je structuur mee evolueren: van informele samenwerking naar coöperatie, van consumentencoöperatie naar multistakeholdercoöperatie.    

Workshop ‘Hoe ethiek je samenwerking vormgeeft’ 

Koen De Vidts startte de sessie met een historisch overzicht van ideeën rond moraal en ethiek. Van de oude Grieken tot iets modernere Engelse scholen, vooral bevolkt door mannelijke denkers.
Opvallend is dat ethische kwesties sterk verbonden zijn met eenieders persoonlijkheid en dagelijks leven. De betrokkenheid van de deelnemers was dan ook groot omdat iedereen veel aanknopingspunten zag in de voorbeelden die Koen aanhaalde.

Ethiek is geen exacte wetenschap en is iets waar veel mensen vaak mee worstelen. En dat mag ook. Belangrijke principes als wederkerigheid (wel of niet doen voor een ander wat je zelf al dan niet apprecieert) staan voorop, maar in de praktijk omzetten is niet altijd evident (zeker niet als je Noa Lang heet bijvoorbeeld).

Koen De Vidts leert ons om ethische vragen vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Daarmee volg je niet enkel je moreel buikgevoel en kan je beter verwoorden waarom iets rechtvaardig is. 
Je leert ook de ethische redeneervormen bij anderen herkennen, waardoor je daar beter mee om kan gaan voor een constructieve dialoog. 

Keynote: ‘Voor wie willen we zorgen?’ - Dirk Holemans

Dirk Holemans van Denktank Oikos sloot Coopdag 2022 af met nog heel wat stof tot nadenken en napraten. Hij schetst een moeilijk status quo, brengt hoopvolle coöperatieve noten aan en roept op tot een nieuw, radicaal narratief.

Coöperatieve ondernemers zijn doeners. We veranderen de wereld, we verbeteren de wereld. Maar onze impact schuilt niet alleen in wat we doen… ook het verhaal dat we verbinden aan onze acties en aan onze visie op de economie is van belang. Een andere economie heeft een ander narratief nodig. Er zijn heel wat verenigde krachten nodig om een geldend systeem te veranderen. De overheid kan verandering mee sturen via wetten en subsidies, maar ook de waarden en principes die een systeem – vaak onuitgesproken - in stand houden moeten mee veranderen. En dat doen we via taal, met metaforen en dankzij een alternatief discours.

We zitten vast in ons huidige systeemdenken omdat we economie en markteconomie als synoniemen beschouwen, terwijl ze dat niet zijn. Een andere economie is mogelijk, een zorgeconomie. Een economie die (re)generatief in plaats van destructief werkt. Aan de basis van grote systeemveranderingen in de geschiedenis lagen steeds verschillende emancipatorische actoren. Ook vandaag is dat het geval. Van middenveld- en transitieorganisaties tot protestbewegingen, actiegroepen, burgerinitiatieven, progressieve academici en natuurlijk coöperatieve ondernemers!

Om te slagen in onze missie moeten we al deze actoren verbinden. We moeten samenwerken. En we moeten een gemeenschappelijk, radicaal, positief en constructief narratief creëren als alternatief voor de homo economicus en de markt als god en gebod.

Dirk Holemans geeft alvast een voorzet voor dit narratief in zijn nieuwe boek: Dare to Care!